Sağlık hizmetlerinin özellikle radyolojik görüntüleme, radyoterapi, nükleer tıp ve benzeri altalanlarında görev yapan personelin mesleki maruziyetleri, mevzuat uyarınca özel düzenlemelere konu edilmektedir. Bu düzenlemelerden en önemlileri, çalışanlarınhem iş sağlığı hem de sosyal güvenlik haklarını ilgilendiren şua (sağlık) izni ile fiili hizmet süresi zammı uygulamalarıdır. Mevzuatın uygulama boyutunda karşılaşılan yorum farklılıkları, uygulamada ortaya çıkan tereddütler ve yüksekyargı kararlarının yön gösterici rolü bu alanı hukuki ve mesleki bakımdan dikkatle ele alınması gereken bir konu haline getirmiştir.

Bu çerçevede, şua izni ve fiili hizmet süresi zammı konularını tüm yönleriyle değerlendirmek üzere, alanın hem mevzuat hem de teknik boyutuna hâkim iki yetkin isimle ofisimiz yönetici avukatlarından Ceren SAVAŞÇI tarafından bir söyleşi gerçekleştirilmiştir. Sorularımızı, Sosyal Güvenlik Kurumu Eski Müfettişi ve İş Güvenliği Uzmanı Sayın Umut ÇİRAY [1] ile Radyoloji Uzmanı ve İşyeri Hekimi Sayın Prof. Dr. Adnan OKUR [2] yanıtlamıştır.

Ceren SAVAŞÇI: “Şua”kelimesinin anlamı nedir ve şua izni ne anlama gelir?

Prof. Dr. Adnan OKUR-Umut ÇİRAY: “Şua” Arapça kökenli bir kelime olup “ışın” anlamına gelmektedir.[3] Gözle görülen (ışık ışınları) ve görülmeyen diye ikiye ayrılabilir bir terminoloji ayrıca mevcut olmakla birlikte bahse konu şua terimi daha çok görülemeyen kısmına ait bir tanımlamadır. Radyolojik ışınlara maruz kalan kişilere bu ışınların sağlık üzerine olumsuz kümülatif etkilerini azaltmaya yönelik verilen ilave izne şua izni denilmektedir. Yeni düzenleme ile birlikte bahse konu izin “sağlık izni” olarak adlandırılmaktadır.

1937 tarihli 3153 sayılı Radiyoloji, Radiyom ve Elektrikle Tedavi ve DiğerFizyoterapi Müesseseleri Hakkında Kanun Ek Madde 1’de; “İyonlaştırıcı radyasyonla teşhis, tedavi veyaaraştırmanın yapıldığı yerler ile bu iş veya işlemlerde çalışan personelin haftalıkçalışma süresi 35 saattir. Bu süre içerisinde, Sağlık Bakanlığınca çıkarılacakyönetmelikte belirtilen radyasyon dozu limitleri de ayrıca dikkate alınır. Doz limitlerinin aşılmaması için alınması gereken tedbirler ile aşıldığı takdirde izinle geçirilecek süreler ve alınacak diğer tedbirler Sağlık Bakanlığınca çıkarılacak yönetmelikle belirlenir.”

1939 tarihli Radyoloji, Radyom ve Elektrikle Tedavi Müesseseleri Hakkında Nizamname’nin 24 üncü maddesinde “Bu gibi müesseselerde, her röntgen mütahassısının veya röntgen veradyom ile iştigal eden kimsenin senede dört hafta muntazaman devamlı tatil yapması mecburidir.” denilmektedir.

Şua izni 25.06.2021 tarihine kadar yılda 4 hafta olarakuygulanmıştır. Ancak bahsi geçen tarihte Resmî Gazete’de yayımlanan 4144 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile bu süre değiştirilmiştir. Yeni düzenlemeye göre şua izni hesaplamasında, bir takvim yılındaki çalışma saatine göre değişen kademeli süreler dikkate alınmaktadır.

Ceren SAVAŞÇI: İyonlaştırıcıradyasyon kaynakları ve radyonüklit ile çalışanların çalışma esasları nelerdir?

Prof. Dr. Adnan OKUR: İyonlaştırıcı Radyasyon ve Radyon üklit Kullanılarak Sunulan Sağlık Hizmetleri Hakkında Yönetmeliğe göre; Sadece iyonlaştırıcı radyasyonla teşhis, tedavi veya araştırmanın yapıldığı yerler ile bu iş veya işlemlerde çalışan personelin haftalık çalışma süresi 35 saattir. Bu çalışanların, kontrollü alanlarda kişisel koruyucu ekipman ve dozimetre kullanması zorunludur (7/1 md.). Radyasyonla çalışacakların, işe başlamadan önce ve işe başladıktan sonraki yıllık sağlık kontrolleri, yönetmelik kapsamında ilgili sağlık kurum ve kuruluşu tarafından yaptırılır (7/2 md.). Radyasyonla çalışanların çalışma şekli, haftalık 35 saati aşmamak kaydıyla, hizmetin etkinlik ve sürekliliğinin sağlanması bakımından vardiya veya nöbet şeklinde düzenlenebilir (7/3 md.).

Ceren SAVAŞÇI: Şua (Sağlık) izni nasıl uygulanmaktadır?

Prof. Dr. Adnan OKUR- Umut ÇİRAY: İyonlaştırıcı Radyasyon ve Radyonüklit Kullanılarak Sunulan Sağlık Hizmetleri Hakkında Yönetmeliğine göre; “Sadece iyonlaştırıcı radyasyon kaynakları ve radyonüklitlerin kullanıldığı kontrollü alanlarda çalışanlara yıllık izinlerine ilaveten sağlık izni verilir. Radyasyonla çalışanlara ve mobil röntgen veya skopi gibi hareketli cihazları kullanan radyasyonla çalışanlara verilecek sağlık izni süresi, bu çalışanlarınbir takvim yılı içerisinde kontrollü alanlarda fiilen çalıştığı süreler dikkate alınarak Yönetmelik ekinde yer alan “Sağlık İzni Tablosu”nda belirtilen çalışmasüresine göre belirlenir (8/1-2 md.). Kontrollü alanlarda radyasyonla çalışanların maruz kaldıkları dozların,doz sınırlarını aşması hâlinde bu çalışanlar için sağlık kurum ve kuruluşutarafından sağlık izni hemen kullandırılır (8/3 md.) Sağlık izni bölünemez, yıl geçişlerinde üst üste kullanılamaz ve diğer yıla aktarılamaz (8/4 md.). Kontrollü alanlarda radyasyonla çalışanlara verilecek sağlık izni süresi hesaplanırken doğum, ölüm, evlilik ve yıllık izin ile geçirilen süreler, çalışma süresine dahil edilmez (8/5 md.).” Benzer bir düzenleme 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nda da yer almaktadır. İlgili maddeye göre; “Hizmetleri sırasında radyoaktif ışınlarla çalışan personele, her yıl yıllık izinlerine ilaveten bir aylık sağlık izni verilir. (657/103/3 md.)”

Ceren SAVAŞÇI: Kontrollü (denetimli) alan nedir ve radyasyon doz limitleri nelerdir?

Prof. Dr. Adnan OKUR: Radyasyon kaynağı ile çalışmayı düzenleyen mevzuatlarda [4] “Kontrollü (denetimli) alan” kavramına vurgu yapılmaktadır. İlgili yönetmelikte [5] denetimli alanı; “Radyasyon kaynağı ile çalışanların giriş ve çıkışlarının özel denetime, gerçekleştirilen faaliyetlerin radyasyondan korunma bakımından özel kurallara bağlı olduğu ve görevi gereği radyasyon ile çalışan kişilerin yıllık doz sınırlarının 6 mSv'den [6] fazla radyasyon dozuna maruz kalabilecekleri, iyonlaştırıcı radyasyon kaynağının bulunduğu ve doğrudan radyasyona maruz kalınan alan” olarak tanımlamaktadır.

İlgili Yönetmeliğe [7] göre; İyonlaştırıcı radyasyon kaynakları ile çalışanlar için etkin doz ardışık beş yıl toplamında 100 mSv’i geçemez. Etkin doz yıllık 20 mSv’i, aylık 2 mSv’i geçemez (13/2 md.). El, ayak veya cilt için yıllık eşdeğer doz sınırı 500 mSv, göz merceği için 150 mSv'dir (13/3 md.). 18 yaşını doldurmamış olanlar radyasyon kaynağı ile çalışılan işlerde görev alamazlar. Eğitim amaçlı olmak kaydıyla, eğitimleriradyasyon kaynaklarının kullanılmasını gerektiren 16-18 yaş arası stajyer ve öğrenciler bu eğitimlerini sadece denetimli alan dışında kalan alanlardaalabilir. Mesleki eğitimleri gereği radyasyon kaynağı ile çalışması zorunlu 16-18 yaş arası stajyer ve öğrenciler için etkin doz, göz merceği ve tüm vücutiçin yılda 6 mSv’i geçemez (13/4 md.). Hamile personel için yıllık doz sınırı, NDK (Nükleer Düzenleme Kurumu) tarafından toplum için belirlenmişyıllık doz sınırlarını [8] aşamaz (13/5 md.).

Ceren SAVAŞÇI: Fiili hizmet süresi zammı nedir ve hangi çalışanlar bu haktan faydalanabilir?

Umut ÇİRAY: Fiili hizmet süresi zammı: Sigortalıların 5510 sayılı Kanunun 40 ıncı maddesinde belirtilen işyerlerinde ve işlerde ya da unvanlarda geçen çalışma sürelerinin her 360 günü için anılan maddede gösterilen gün sayılarını ifade eder. [9] İlgili yasal düzenleme kapsamında; [10] Doğal ve yapay radyoaktif, radyoiyonizan maddeler veya bütün diğer korpüsküler  emisyon kaynakları ile yapılan işlerde çalışanlar fiili hizmet süresi zammı kapsamındadır ve bu işyerlerinde ve işlerde geçen çalışma sürelerinin her 360 günü için 90 gün fiilî hizmet süresi zammına hak kazanırlar.

Ceren SAVAŞÇI: SGK ve Bakanlık fiili hizmet süresi zammı hakkındaki değerlendirmeleri nasıl yapar?

Umut ÇİRAY: İlgili Yönetmeliğe [11] göre; SGK, işyerlerinin 5510 sayılı Kanunda öngörülen fiili hizmet süresi zammı kapsamında olup olmadığının tespiti amacı ile işverenlerden belge ve bilgi talep edebilir (6/1md.). Sigortalılarla işyerlerinin fiili hizmet süresi zammı kapsamında olup olmadıkları hususunda ortaya çıkan uyuşmazlıklar, Çalışma ve SosyalGüvenlik Bakanlığı İş Müfettişleri veya İş Sağlığı ve Güvenliği GenelMüdürlüğünce görevlendirilen kişilerce ilgili işyerinde yapılan incelemesonucunda düzenlenen rapor esas alınarak çözümlenir. SGK tarafından bu fıkra gereğince Bakanlığa yapılan yazılı inceleme taleplerinde, konu ile ilgili Kurum görüşü de belirtilir. Bakanlıkça yapılan inceleme, işyerinin ve işin,Yönetmeliğin 5 inci maddesinin birinci fıkrasında yer alan tabloda nitelikleri belirtilen kapsamda olup olmadığı ile sigortalının bu işyeri ve işte fiilen çalışıp çalışmadığı hususlarını kapsar. Söz konusu inceleme, işyerinin ve işin niteliği dikkate alınarak, SGK, Bakanlığın ilgili birimleri veya ilgili kamu idarelerinde konusunda uzman personelin katılımı ile müşterek yapılabilir (6/2md.). SGK sigortalıların,5510 sayılı Kanunda sayılan işler ve/veya işyerlerinde fiili hizmet süresizammı uygulamasından yararlandırılıp yararlandırılmayacağını denetim vekontrolle görevli memurları aracılığıyla inceleme yaptırarak tespit edebilir.  (6/1 md.).

Ceren SAVAŞÇI: “Şua” ve“sağlık izni” terimlerinin kullanımı nasıl değişmiştir?

Umut ÇİRAY: “Şua” Arapça kökenli bir kelime olup “ışın” anlamına gelmektedir. Radyolojik ışınlaramaruz kalan kişilere verilen ilave izne şua izni denilmektedir. 1939 yılından 2021 yılına kadar röntgen ve radyon ile iştigal edenlere verilen ilave izinler için “şua izni” terimi kullanılmıştır. 2021 yılından itibaren ise “sağlık izni” terimi kullanılmaktadır. Fiili hizmet süresi zammı ise Sigortalıların 5510 sayılı Kanunun 40 ıncı maddesinde belirtilen işyerlerinde ve işlerde ya da unvanlarda geçen çalışma sürelerinin her 360 günü için anılan maddede gösterilen gün sayılarını ifade etmektedir.

Ceren SAVAŞÇI: Eski ve yeni düzenlemelerde şua izni nasıl değerlendirilmiştir?

Prof. Dr. Adnan OKUR-Umut ÇİRAY: 1939 tarihli eski Nizamname de radyasyon dozu dikkate alınmaksızın “her röntgen mütehassısının veya röntgen ve radyom ile iştigal edenlere” şua izninin verilmesi gerektiği düzenlenmişti. Yeni yönetmeliğe göre ise iyonlaştırıcı radyasyonla teşhis, tedavi veya araştırmanın yapıldığı yerler ile bu iş veya işlemlerde çalışanlar, Bakanlıkça belirlenen radyasyon dozu limitlerini aşmaları halinde izne çıkarılacağı belirtilmektedir. 25.06.2021 tarihine kadar yılda 4 hafta olarak uygulanmıştır. Ancak 25.06.2021 tarihinden sonra eski adıyla “şua izni” yeni adıyla “sağlık izni” bahse konu çalışanlara, bir takvim yılı içerisinde denetimli alanlarda fiilen çalıştığı süreler dikkate alınarak Yönetmelik ekinde belirtilen kademeli Sağlık İzni Tablosu”nda durumlarına denk düşen süreler kadar izin kullandırılmaktadır.

Ceren SAVAŞÇI: Sağlık izni hangi kapsamda verilmektedir?

Prof. Dr. Adnan OKUR-Umut ÇİRAY: Sağlık İzni (Şua izni), 3153 sayılı Kanunun ek 1 inci maddesi kapsamındaözel sektör ve kamu işyerlerinde iyonlaştırıcı radyasyon ve radyoaktif maddeile çalışan  personellere kullandırılmaktadır. [12] Çalışana, yıllık iznin yanında koşulları oluştuğunda ayrıca Şua izninin de verilmesi gerekir.[13]

Ceren SAVAŞÇI: Şua izni süresi nasıl hesaplanır ve kimler hak kazanır?

Prof. Dr. Adnan OKUR-Umut ÇİRAY: Şua izni hesaplamasında sabit süreler değil çalışma saatiyle paralel olarak artan zaman dilimleri dikkate alınmaktadır. Bir takvim yılında her 50 saatlik fiili çalışma karşılığında ilave 1 günlük izne hak kazanılır.[14] Şua iznine hak kazanmada 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’na tabi çalışanlar için 1 yıllık çalışma şartı söz konusu değildir.[15] 4857 sayılı İş Kanunu’na tabi çalışanların şua iznine hak kazanabilmesi için 1 yıllık çalışma süresini doldurmanın şart olduğu Yargıtay içtihatlarında[16] vurgulanmaktadır. İlaveten 4857 sayılı Kanuna tabi çalışanların tam yıl oluşturmayan sürelerdeki çalışması[17]bakımından şua iznine hak kazanabilmesi mümkün değildir.[18] Yönetmelik gereği kamu ve özel sektör çalışanlarından kontrollü alanlarda radyasyonla çalışanların maruz kaldıkları dozların, doz sınırlarını aşması hâlinde bu çalışanlar için sağlık kurum ve kuruluşları tarafından sağlık iznin hemen kullandırılması gerekmektedir.[19]

Ceren SAVAŞÇI: Radyasyon kaynakları nelerdir ve sağlık üzerindeki etkileri nasıl değerlendirilir?

Prof. Dr. Adnan OKUR: Nükleer Düzenleme Kurumu’na göre radyasyon kaynakları; “Tıbbi Radyoloji Cihazları, Diş Hekimliğinde Kullanılan Radyoloji Cihazları, Radyoterapide Kullanılan Cihazlar, Nükleer Tıp Uygulamaları, Endüstriyel Radyografi/Radyoskopi Cihazları, Nükleer Ölçüm Cihazları, Işınlama Tesisleri / Cihazlar, Güvenlik Amaçlı Kullanılan Cihazlar ve Araştırma ve Eğitim Uygulamaları”dır.[20] Kuramsal olarak miktarı ne olursa olsun, radyasyonun herhangi bir dozunun sağlık problemlerini meydana getirme olasılığı bulunduğu kabul edilmektedir[21]. Zarar verici alt dozun belirlenemediği gerçeği karşısında üst limit dozlar üzerinden yapılan değerlendirmeler işçi sağlığının korunması bakımından tehlike arz edebilecektir. Mevzuatta doz limitlerinin üst sınırları belirlenmiş olsa da alt sınır bakımından hangi dozun insan sağlığı açısından tehlike oluşturduğu hususu henüz literatürde açıklığa kavuşturulabilmiş değildir[22]. Uygulamada istikrar kazanmış yüksek Yargı kararlarına göre şua iznine hak kazanabilmek için sadece radyasyon kaynağının kullanıldığı birimde çalışmak yetmez aynı zamanda fiilen şua’ya maruz kalınması gerekir.

Ceren SAVAŞÇI: Doz limitleri şua iznine hak kazanmada belirleyici midir?

Prof. Dr. Adnan OKUR-Umut ÇİRAY: 3153 sayılı Kanunda doz limitlerinin aşılmaması için alınması gereken tedbirlerile aşıldığı takdirde izinle geçirilecek sürelerden bahsedilmektedir. [23] Kanunun uygulamasını gösteren Yönetmelikte [24] ise iyonlaştırıcı radyasyon kaynakları ve radyonüklitlerin kullanıldığı kontrollü alanlarda fiilen bir saat dahi çalışana bu çalışmasına denk gelen gün sayısınca izin hakkı tanımaktadır. Belirlenen doz sınırlarının aşılması hâlinde ise çalışanasağlık iznin hemen kullandırılması gerektiği belirtilmektedir. Görüleceği üzeregerek eski mevzuatta [25] gerekse yeni mevzuattaşua (sağlık) iznine hak kazanmada doz limitleri belirleyici değildir.  Kanunun madde gerekçesi [26] de incelendiğinde benzerbir sonuç ortaya çıkmaktadır.

3153 sayılı Kanun, mezkûr Kanunun gerekçesi, İyonlaştırıcı Radyasyon ve Radyonüklit Kullanılarak Sunulan Sağlık Hizmetleri Hakkında Yönetmelik ve Radyoloji Hizmetleri Yönetmelik bir bütün olarak değerlendirildiğinde doz limitlerinin şua (sağlık) iznini hak etmede bir ön koşul olmadığı tarafımızca değerlendirilmektedir. Bir başka ifadeile Radyasyon kaynağı ile çalışan kişilere dozlimiti aşılsın ya da aşılmasın şua izni kullandırılması gerekmektedir. [27] Uygulamada şua iznine hak kazanıp kazanılamayacağının tespitinde yargı tarafından doz limitlerinin araştırıldığı durumlarda mevcuttur.[28]

Ceren SAVAŞÇI: Şua izni iş sözleşmesi devam ederken ücrete çevrilebilir mi?

Umut ÇİRAY: Şua izninin çalışırken ücrete dönüşmesi mümkün değildir. Şua izni yıllık izin gibi son ücretten hesaplandığından dolayı iş sözleşmesinin devam ettiği sürede muaccel olması ve zamanaşımına uğraması söz konusu değildir. Şua izninde zaman aşımı fesihten sonra başlar.[29]

Ceren SAVAŞÇI: Radyasyonla çalışanlar fazla mesai ücreti talep edebilir mi?

Umut ÇİRAY: Radyasyona maruz kalarak çalışan kişiler için 35 saatlik maksimum çalışma süresinin aşılması halinde farklı bir düzenleme yapılmadıkça veya taraflar işçi lehine farklı bir düzenleme yapmadığı sürece, 4857 sayılı İş Kanunu’nda düzenlenen tutarda fazla çalışma ücreti (veya serbest zaman) talep edilebilir. Benzer bir şekilde haftalık maksimum çalışma süresi aşılmamış olsa bile, yasak çalışma olarak nitelendirilebilecek ilgili Yönetmelik’teki azami 7,5 saatlik süre sınırı aşılmış ise çalışan fazla çalışma ücreti talep edebilecektir. Radyasyona maruz kalarak çalışanlar için haftalık çalışma süresi, 30.01.2010 sonrası dönem bakımından 35 saat olarak uygulanacağından, 35 saati aşan çalışma, fazla sürelerle çalışma değil, fazla çalışma olarak kabul edilmelidir ve buna ilişkin hukuki sonuçlar uygulanmalıdır.[30]

Ceren SAVAŞÇI: Şua izni alacağına hangi zamanaşımı süresi uygulanır?

Umut ÇİRAY: Yargıtay uygulamasına göre şua izin alacağı fazla çalışma benzeri bir işçi alacağıdır. Bu nedenle fazla çalışma ücretine ilişkin zamanaşımı süresi uygulanmalıdır. Hemmülga 818 sayılı Borçlar Kanunun 126/3, hem de 01.07.2012 tarihinde yürürlüğe giren 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunun 147/1 ve 4857 sayılı İş Kanunu’nu 32/son maddesine göre işçi ücretlerine, fazla çalışma ücretlerine ilişkin davalar 5 yıllık zamanaşımına tabidir.[31]

Ceren SAVAŞÇI: Şua izni alacağı nasıl hesaplanır ve hangi faiz uygulanır?

Umut ÇİRAY: İşçinin şua izni alacağı hesaplanırken şua iznine hak kazandığı tarihteki ücreti değil son ücreti üzerinden hesaplama yapılır.[32] Şua izni alacağı geniş anlamda ücret içinde yer almadığından şua izni alacağı için uygulanması gereken faiz, yasal faizdir.[33]

Ceren SAVAŞÇI: Şua izni alacağına ilişkin bir uyuşmazlıkta ispat yükü kime aittir?

Umut ÇİRAY: Şua izni alacağına ilişkin bir uyuşmazlık çıkması halinde ispat yükü özel bir düzenlemeye konu olmadığından herhangi bir özellik arz etmez. Dolayısıyla 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun ispat yükü kenar başlıklı 190. maddesinin birinci fıkrasında yer alan genel kural, şua izni alacağı bakımından da uygulanır. Buna göre ispat yükü, kanunda özel bir düzenleme bulunmadıkça, iddia edilen vakıaya bağlanan hukuki sonuçtan kendi lehine hak çıkaran tarafa aittir.[34]

Ceren SAVAŞÇI: Sağlık izni nasıl kullanılmalıdır?

Umut ÇİRAY: Sağlık izni bölünemez, yıl geçişlerinde üst üste kullanılamaz ve diğer yıla aktarılamaz. Sağlık izni süresi hesaplanırken doğum, ölüm, evlilik ve yıllık izin ile geçirilen süreler, çalışma süresine dahil edilmez.[35]

Ceren SAVAŞÇI: Fiili Hizmet Süresi Zammından kimler faydalanır?

Umut ÇİRAY: Fiili Hizmet Süresi Zammından ise eski Nizamname ile paralel bir biçimde ve radyasyon dozundan bağımsız olmak üzere “Doğal ve yapay radyoaktif, radyoiyonizan maddeler veya bütün diğer korpüsküler emisyon kaynakları ile yapılan işlerde çalışan kişiler” faydalanmaktadır. Bu bağlamda; doğal ve yapay radyoaktif, radyoiyonizan maddeler veyabütün diğer korpüsküler  emisyon kaynaklarıile yapılan işlerde çalışanlar fiili hizmet süresi zammı kapsamındadır ve buişyerlerinde ve işlerde geçen çalışma sürelerinin her 360 günü için 90 günfiilî hizmet süresi zammına hak kazanırlar.

Ceren SAVAŞÇI: Fiilen çalışılmayan süreler fiili hizmet süresi zammına dâhil midir?

Umut ÇİRAY: Fiili hizmet süresi zammından yıllık ücretli izin, sıhhi izin, hafta tatili, ulusal bayram ve genel tatil günleri ile eğitim, kurs süreleri vb. fiilen çalışılmayan sürelerde faydalanılamaz.[36]

Ceren SAVAŞÇI: Fiili hizmet süresi zammı uygulaması nasıl denetlenmektedir?

Umut ÇİRAY: Sigortalıların 5510 sayılı Kanunun 40 ıncı maddesinde sayılan işler/işyerlerinde fiili hizmet süresi zammı uygulamasından yararlandırılıp yararlandırılmayacağı hususları SGK’nın denetim ve kontrolle görevli memurları (Müfettiş ve denetmen)[37] aracılığıyla inceleme yapılarak tespit edilmektedir. Ortaya çıkan uyuşmazlıklar, Bakanlık iş müfettişleri veya İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğünce görevlendirilen kişilerce ilgili işyerinde yapılan inceleme sonucunda düzenlenen rapor esas alınarak çözümlenmektedir.

Ceren SAVAŞÇI: Kimler fiili hizmet süresi zammından yararlanamaz?

Umut ÇİRAY: Fiili hizmet zammından sadece röntgen, radyum ve benzeri iyonizan radyasyon laboratuvarlarında fiilen çalışanların yararlanacakları kabul edilmiştir. Bu nedenle, sadece bilgisayar üzerinden yorumlama yapan hekim, herhangi bir riske maruz kalmadığından fiili hizmet zammından yararlanamayacaktır.[38]

Ceren SAVAŞÇI: Fiili hizmet süresi zammı tespitinde hangi hususlar değerlendirilmelidir?

Umut ÇİRAY: Sigortalının işyerinde çalıştığı birim / birimler ve yaptığı işin niteliği, konusu ile işyerindeki incelemeden elde edilen bulgular somut verilere dayalı olarak belirlenmeli ve öncelikle çalışılan alandaki cihazların radyasyon üreten ve ortama radyasyon yayma özelliği olup olmadığı belirlenmeli, çalışılan alanın Türkiye Atom Enerjisi Kurulu tarafından denetimli alanı olarak belirlenip belirlenmediği, davacının, denetim alanında çalışıp çalışmadığı, bu alanda geçici mi sürekli mi çalıştığı, çalışılırken koruyucu ve muhafaza kullanılıp kullanılmadığı, kullanılmasına rağmen radyasyona maruz kalıp kalmadığı, çalışılırken radyasyona maruz kalınmamak için özenle hareket edilip edilmediği, dozimetre cihazının bulunması gereken yerde olup olmadığı, maruz kalınan radyasyonun miktarının dozimetri ölçüm değerlerinin üzerinde olup olmadığı, davacının bu iş dışında başka iş yapıp yapmadığı, mesai boyunca ne kadar saat bu işi yaptığı, çalışılan ortamda bulunan radyasyonun normal değerler üzerinde olup olmadığı, işin risklerine maruz kalıp kalmadığı ve 5510 sayılı Kanunun 40maddesinin (11) numaralı sırasında düzenlenen kapsamdaki iş/işyerlerinden ve sigortalılardan olup olmadığı hususu açıklığa kavuşturulduktan sonra sigortalı fiili hizmet süresi zammından faydalanabilir.[39]

Ceren SAVAŞÇI: Şua (sağlık) izni ve fiili hizmet süresi zammı tespitinde hangi belgeler önem taşır?

Umut ÇİRAY: Şua (sağlık) izni ve fiili hizmet süresi zammı ispat ve tespit sürecinde; işyeri yasal defter, belge ve kayıtları, iş teklif formu, iş sözleşmesi, görev tanımları, görevlendirme belgeleri, PDKS kayıtları, bordrolar, risk değerlendirme belgeleri, KKD zimmet formları, dozimetre kayıtları vb. belgeler inceleme ve değerlendirme sürecinde oldukça önem arz etmektedir.

Kaynakça

3153 sayılı Radiyoloji, Radiyom Ve Elektrikle Tedavi Ve Diğer Fizyoterapi Müesseseleri Hakkında Kanun

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu

657 sayılı Devlet Memurları Kanunu

Akalın, G. (2019). Radyasyon ve Çalışma Yaşamına İlişkin Yasalar – Haklar. Sağlık Çalışanlarında Radyasyon Güvenliği-Skopi Sempozyumu 21 Ekim 2018 (Ed. Hasan Doğan). TTB Yayınları. s.40-45

Fiili Hizmet Süresi Zammı Uygulamasının Usul Ve Esasları Hakkında Yönetmelik

Gökharman, F.D./AydınS./N. Koşar P. N. (2016). Radyasyon Güvenliğinde Meslekli Olarak Bilmemiz Gerekenler. SDÜ Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi. 7(2), s.38.

https://sozluk.gov.tr/(Erişim Tarihi: 16.02.2025)

https://www.tbmm.gov.tr/Yasama/KanunTeklifi/f72877be-4a03-037b-e050-007f01005610 (Erişim Tarihi: 22.02.2025)

https://yargi.calismatoplum.org/arama/?_sf_s=%C5%9Fua(Erişim Tarihi: 16.02.2025)

İrem Yayvak Namlı.(2024). Radyasyonla Çalışan İşçilerin Çalışma Süreleri Ve Fazla Çalışma, TBBDergisi 2024 (174), s.467.

İrem Yayvak Namlı.(2024). Radyasyonla Çalışan İşçilerin Şua (Sağlık) İzni, Sicil, S.51, s.136.

İyonlaştırıcıRadyasyon ve Radyonüklit Kullanılarak Sunulan Sağlık Hizmetleri HakkındaYönetmelik

Mustafa Kılıçoğlu veKemal Şenocak. (2008). İş Kanunu Şerhi Cilt II, İstanbul, s.603.

NDK, https://www.ndk.org.tr/sikca-sorulan-sorular(Erişim Tarihi: 12.02.2025)

NDK. (2023).Türkiye’de Radyasyon Kaynakları, Ankara, s.2-24.

Radyoloji Hizmetleri Yönetmeliği

Radyoloji, Radyom Ve Elektrikle Tedavi Müesseseleri Hakkında Nizamname

Samet Can Olgaç.(2015). İş Hukukunda Şua İzin Alacağı Üzerine Yargıtay Kararları Işığında Genel Bir Değerlendirme, TBB Dergisi 2015 (117), s.344

Seçkin, M. T. (2021).Sağlık Hizmetlerinde İyonlaştırıcı Radyasyon Kaynakları İle Çalışan İşçilerin Pandemi Dönemindeki Çalışma Esasları. Sicil İş Hukuku Dergisi. 45. s. 183-208.

Serhatlıoğlu, S./OzanA.T./Gürsu F./Gödekmerdan A./ Ayar A./Oğur E. (2004). İyonizan Radyasyonun Radyoloji Çalışanlarının Bağışıklık Düzeyleri ve Kan Biyokimyası Üzerine Etkileri. Tanısal ve Girişimsel Radyoloji. 10, s.99; Yaşar, S./SaygınM./Çetinkaya G./Parpar T. (2014). Girişimsel Radyolojideki Sessiz Tehlike. SDÜ Tıp Fakültesi Dergisi. 21(4), s.151.

Yargıtay 22. H.D.2017/24594 E., 2019/19085 K. 16.10.2019 T.

Yargıtay 9. H. D.2015/32289 E. 2019/4787 K. 26.02.2019 T.

Yargıtay 9. H.D.2007/13183 E. 2008/5524 K. 20.03.2008 T.

Yargıtay 9. H.D.2016/2547 E.  2019/12571 K. 29.05.2019 T.

Yargıtay 9. H.D.2016/972 E. 2019/9865 K. 06.05.2019 T.

Yargıtay 9. H.D.2018/7114 E.2018/21499 K. 02.03.2017 T.

Yargıtay 9. H.D.2020/5049 E. 2021/5141 K. 25.02.2021 T.

Yargıtay 9. H.D.2022/2809 E. 2022/6128 K. 21.04.2022 T.

Yargıtay 9. H.D.2022/5703 E. 2022/6472 K. 25.05.2022 T.

Yargıtay 9. H.D.2023/16380 E. 2024/2775 K. 20.02.2024 T.