Yapay Zeka sorumluluğuna ilişkin mevzuat çalışmaları bir süredir devam etmektedir. YZ Sorumluluk Direktifi Taslağı oluşturulmadan önce Avrupa Birliği’nde (“AB”) yapay zeka ile ilgili olarak, aşağıdaki tabloda yer alan metinler yayımlanmış ve çalışma grupları oluşturmuştur.
1. YZ Sorumluluk Direktifi Taslağının Kapsamı
AB’de yürürlükteolan mevcut sorumluluk düzenlemeleri, özellikle kusura dayalı sorumluluğa ilişkin olarak, tüketicilerin yapay zeka temelli ürün ve hizmetlerin neden olduğu zararlara karşı oluşan taleplerini karşılamakta yetersiz kalmıştır. YZ Sorumluluk Direktifi Taslağı ile bir yapay zeka sisteminin çalışmaması veya arızalanması neticesinde gerçekleşen zararlardan kimin sorumlu tutulacağı ve sorumluluk sınırlarının nasıl belirleneceği sorularına çözüm getirilmek istenmiştir.
- Sorumluluk hukuku düzenlemeleri uyarınca, mağdurların zarara neden olan kişinin haksız fiilini veya ihmalini kanıtlaması gerekmektedir. Ancak yapay zeka sistemlerinde sorumlu kişinin veya kişi grubunun tespit edilmesi çok kolay değildir. Zira, yapay zekanın karmaşık, kontrol edilemez ve şeffaf olmayan ("kara kutu" etkisi olarakadlandırılan) yapısı ve tasarımcılar, üreticiler, veri sağlayıcıları, geliştiricileri gibi birçok kişinin yapay zeka sistemlerinin nihai tüketiciye ulaşmasına kadarki sürece dâhil olması zarara neden olan olayın hangi aşamada ve kimin sorumluluğunda gerçekleştiğinin tespit edilmesini zorlaştırabilecek ve bu süreç çok maliyetli olabilecektir. YZ Sorumluluk Direktifi Taslağı’nda özellikle, tazminat talepli davalarda mağdurların çok yüksek masraflarla karşılaşabileceği, dava sürelerinin uzun sürebileceği ve bu sebeple de mağdurların tazminat talep etmekten tamamen cayabileceği belirtilmiştir.
- Şirketler açısından ise, yapay zeka sorumluluğundan doğan bir davaya uygulanabilecek olan özel bir düzenleme olmaması yasal belirsizliğe sebep olabilecek; dolayısıyla şirketler, mevcut kuralların nasıl uygulanacağını tahmin etmekte, sorumluluklarının kapsamını değerlendirmekte ve sigortalama işlemlerinde de zorluk yaşayacaktır.
- Ayrıca, AB üye ülkeleri yapay zeka sorumluluk rejimleri konusunda kendi yasal düzenlemeleri üzerinde çalışmaktadır. Bu durum ise AB içerisinde sağlanmak istenen yeknesak uygulamadan uzaklaşılması ve birbirinden farklı sorumluluk rejimlerinin oluşmasına sebebiyet verecektir. Bu farklılar da, AB genelinde faaliyet gösteren şirketler için daha fazla parçalanma ve artan maliyetler ile sonuçlanacaktır.
YZ Sorumluluk Direktifi Taslağı ile yapay zeka sistemlerinin kullanılması neticesinde ortaya çıkan zararların tazmin edilmesinde standart bir sorumluluk rejiminin getirilmesi, hem hukuki belirliliğin sağlanabilmesi hem de AB sınırları içerisinde yeknesak bir uygulama geliştirilmesi açısından önemli bir adım olarak değerlendirilebilecektir.
YZ Sorumluluk Direktifi Taslağı ile yapay zeka sistemlerinin kullanımı neticesinde zarar gören kişi için iki önlem oluşturulmuştur:
- Nedensellik Bağı Karinesi ile zarara uğrayan tarafın hasarın belirlibir kusur veya ihmalden ne şekilde kaynaklandığı hususunda (ispat noktasında) ayrıntılı olarak açıklama yapma zorunluluğunun kaldırılması,
- Yüksek riskli[1]yapay zeka kullanımlarında, şirketlerden veya tedarikçilerden delillere erişimin sağlanabilmesi.
2. YZ Sorumluluk Direktif Taslağı’nın AB’nin Diğer Düzenlemeleri ile İlişkisi
YZ Sorumluluk Direktifi Taslağı’nın AI Act olarak bilinen YZ Yasası[2]ve Güncellenmiş Ürün Sorumluluğu Direktifi Taslağı[3]ile birbirlerini tamamlamaları sebebiyle bu düzenlemelerin YZ Sorumluluk Direktifi Taslağı ile ilişkisine aşağıdaki tabloda kısaca değinilmiştir:
| Diğer Düzenlemeler | Taslak Direktif ile İlişkisi |
|
YZ Yasası | YZ Yasası ile YZ sistemlerinin kullanılmasında güvenlik risklerinin azaltılmasını ve temel hak ve özgürlüklerin korunmasını amaçlayan kurallar düzenlenmiştir. YZ Yasası ve YZ Sorumluluk Direktifi Taslağı aslında birbirini tamamlayan iki düzenlemedir. YZ Yasası hasarı önlemeyi amaçlarken, YZ Sorumluluk Direktifi Taslağı, hasarın gerçekleşmesi halinde tazminat için bir güvenlik ağı oluşturur. YZ Sorumluluk Direktifi Taslağı, YZ Yasası’na göre yüksek riskli olup olmadığına bakılmaksızın tüm YZ sistemlerinin neden olduğu zararlara uygulanacaktır. |
|
Güncellenmiş Ürün Sorumluluğu Direktifi Taslağı | Güncellenmiş Ürün Sorumluluğu Direktifi Taslağı bireylerin, karşı kusurlu ürünlerden doğan zararları için üreticiye karşı ileri sürdükleri taleplere uygulancaktır. Güncellenmiş Ürün Sorumluluğu Direktifi Taslağı, üreticinin kusursuz sorumluluğunu kapsamakta ve maruz kalınan belirli tür zararlar (can kaybı, sağlığa veya mala gelebilecek zarar ve veri kaybından kaynaklanan maddi kayıplar) için tazminat ödenmesine imkân sağlamaktadır. YZ Sorumluluk Direktif Taslağı ise, her türlü zararı ve her türlü mağduriyeti tazmin etmek amacıyla herhangi bir kişinin kusuruna dayanabilmektedir. İspat yükünün hafifletilmesine ilişkin olarak, iki direktif taslağı da benzer vasıtalar sunmakta ve seçilen tazminat yolu ne olursa olsun tutarlılığı sağlamak için benzer ifadeler kullanmaktadır.
|
2017’den bu yana AB’de yoğun bir çalışma yürütülse de YZ Sorumluluk Direktifi Taslağı’nın AB’nin diğer düzenlemelerine tesir etmesi ve AB üye ülkelerinin sorumluluk rejimlerinin birbirinden farklı olması sebepleri ile taslak metne ilişkin soru işaretleri hala devam etmektedir. Öte yandan, yapay zekanın kullanım alanlarının bir sınırının olmaması, karmaşık ve öngörülemez yapısı da belirli bir sorumluluk rejimi çizilmesinde tereddütler barındırmaktadır. Her ne kadar birçok soru mevcudiyetini korusa da özel hukuk bağlamında yapay zekanın sorumluluğunu gündeme taşıyan ilk yasal düzenleme olarak YZ Sorumluluk Direktifi Taslağı’nın yayımlanması oldukça önemli bir gelişme olarak değerlendirilmektedir.
[1] YZ Yasası uyarınca, kişilerin sağlık, güvenlikveya temel hak ve özgürlükleri kapsamında sonuç doğurabilme ihtimali olan ve ancak gerekli yükümlülüklerin yerine getirilerek ve kullanımından önce uygunluk değerlendirilmesi yapılarak kullanılabilen YZ sistemlerdir.
[2] Proposal for a Regulation of The European Parliament and of The Council Laying Down Harmonised Rules on Artifıcial Intelligence (Artifıcial Intelligence Act) and Amending Certain Union Legislative Acts
[3] Tüketicilerin ayıplı mallardan doğan zararlarını tazmin etmelerine ilişkin kuralları düzenleyen 1985 tarihli Ayıplı Ürün Sorumluluğu Direktifi (Council Directive 85/374/EEC of 25 July 1985 on the approximation of the laws, regulations and administrative provisions of the Member States concerning liability for defective products), akıllı ürünler, yapay zeka gibi yeni teknoloji kaynaklı ürünleri kapsamamaktadır. Güncellenmiş Ürün Sorumluluğu Direktifi Taslağı, 1985 tarihli direktifi günün şartlarına uyarlamayı amaçlamaktadır.
HUKUKİ UYARILAR VE BİLDİRİMLER
1. Mesleki Düzenlemeler
DL Avukatlık Bürosu’nun avukatları İstanbul Barosu üyesi olup Avukat unvanını taşımaktadırlar ve İstanbul Barosu ile Türkiye Barolar Birliği tarafından çıkarılan mesleki düzenlemelere bağlı faaliyet göstermektedirler.
2. Hukuki Uyarı
Bu internet sitesinde yayımlanan içerikler sadece bilgilendirme amaçlı olarak hazırlanmış olup herhangi bir şekilde hukuki görüş olarak kullanılmamalıdır. Bu site ve içerdiği bilgilerin avukat-müvekkil ilişkisi kurma amacı bulunmamaktadır. DL Avukatlık Bürosu ve avukatları doğru ve tam bilgi temin etmeyi amaçlamış olup, yayımlanan içerikler mevzuat değişikliği veya yeni tarihli yargı kararları nedeniyle güncelliğini yitirebilir ve yürürlükte olan yasal gelişmelerin son halini yansıtmayabilir. DL Avukatlık Bürosu bu internet sitesinde bulunan içerikleri dilediği zaman değiştirme ve gözden geçirme hakkını saklı tutar.
Bu internet sitesinde bulunan hiçbir içerik herhangi bir olaya özgülenebilecek hukuki danışmanlık yerine geçmez. Kullanıcı bu internet sitesine girerek, DL Avukatlık Bürosunu ve avukatlarını işbu internet sitesinde bulunan bilgilere dayanarak hareket etmesi sonucu meydana gelen herhangi bir zarar veya ziyandan sorumlu tutmayacağını kabul etmektedir.
Bu internet sitesinde yer alan tüm bilgiler, Türkiye Barolar Birliği’nin Meslek Kuralları ve ilgili mevzuatına bağlı kalınarak ve ilgili mevzuatla reklam yasağına ilişkin düzenlemelere uygun olarak hazırlanmıştır. İnternet sitesini ziyareteden tüm kullanıcılar, Kullanım Koşulları'nda yer alan düzenlemeleri kabul etmiş sayılırlar.
3. Fikri Mülkiyet Hakları
Bu internet sitesinde yayımlanan içerikler DL Avukatlık Bürosu’nun malik veya lisans sahibi olduğu telif hakkı ve/veya diğer fikri mülkiyet hakları uyarınca koruma altındadır. İşbu internet sitesinin içeriği DL Avukatlık Bürosu’nun yazılı izni olmaksızın kısmen ya da tamamen kopyalanamaz, dağıtılamaz, kullanılamaz ya da değiştirilemez. Bu onay DL Avukatlık Bürosu ile info@dlhukuk.com adresinden iletişime geçilerek talep edilebilir.
4. Bağlantılar (Links)
İnternet sitesinin herhangi bir bölümüne DL Avukatlık Bürosu’nun yazılı ön onayı olmaksızın elektronik bağlantı (electronic link) verilemez. DL Avukatlık Bürosu, DL Avukatlık Bürosu internet sitesine yapılan elektronik bağlantıların kaldırılmasını talep etme hakkını saklı tutar.
İnternet sitemizin bir bölümü üçüncü kişilerin internet sitelerine atıfta bulunabilir ve üçüncü kişilere ait internet siteleri DL Avukatlık Bürosu’nun internet sitesine atıfta bulunabilir. DL Avukatlık Bürosu harici internet sitelerinin içeriğinden sorumlu tutulamaz.